สาธูติ อายาจนตฺเถ นิปาโตฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยาว อปรทฺธํ วต อายสฺมตา, เอวํ สนฺเตปิ มยํ อายสฺมนฺตํ ยาจาม, เทเสตพฺพยุตฺตกสฺส เทสนาย, วุฏฺฐาตพฺพยุตฺตกสฺส วุฏฺฐาเนน, อาวิกาตพฺพยุตฺตกสฺส อาวิกิริยาย อารมฺภเช อาสเว ปหาย สุทฺธนฺเต ฐิตภาวปจฺจเวกฺขเณน วิปฺปฏิสารเช อาสเว ปฏิวิโนเทตฺวา นีหริตฺวา วิปสฺสนาจิตฺตญฺเจว วิปสฺสนาปญฺญญฺจ วฑฺเฒตูติฯ อมุนา ปญฺจเมน ปุคฺคเลนาติ เอเตน ปญฺจเมน ขีณาสวปุคฺคเลนฯ สมสโม ภวิสฺสตีติ โลกุตฺตรคุเณหิ สมภาเวเนว สโม ภวิสฺสตีติ เอวํ ขีณาสเวน โอวทิตพฺโพติ อตฺโถฯ ตติยํ อุตฺตานเมวฯ

อารภติสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4-6. ติกณฺฑกีสุตฺตาทิวณฺณนา

[144-6] จตุตฺเถ ปฏิกูเลติ อมนุญฺเญ อนิฏฺเฐฯ อปฺปฏิกูลสญฺญีติ อิฏฺฐากาเรเนว ปวตฺตจิตฺโตฯ อิฏฺฐสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ อสุภาย วา ผรติ, อนิจฺจโต วา อุปสํหรติ อุปเนติ ปวตฺเตติฯ อนิฏฺฐสฺมิํ วตฺถุสฺมินฺติ อนิฏฺเฐ สตฺตสญฺญิเต อารมฺมเณฯ เมตฺตาย วา ผรตีติ เมตฺตํ หิเตสิตํ อุปสํหรนฺโต สพฺพตฺถกเมว วา ตตฺถ ผรติฯ ธาตุโต วา อุปสํหรตีติ ธมฺมสภาวจินฺตเนน ธาตุโต ปจฺจเวกฺขณาย ธาตุมนสิการํ วา ตตฺถ ปวตฺเตติฯ ตทุภยํ อภินิวชฺเชตฺวาติ สภาวโต อานุภาวโต จ อุปติฏฺฐนฺตํ อารมฺมเณ ปฏิกูลภาวํ อปฺปฏิกูลภาวญฺจาติ ตํ อุภยํ ปหาย อคฺคเหตฺวา, สพฺพสฺมิํ ปน ตสฺมิํ มชฺฌตฺโต หุตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ มชฺฌตฺโต หุตฺวา วิหริตุกาโม ปน กิํ กโรตีติ? อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ อาปาถํ คเตสุ เนว โสมนสฺสิโต โหติ, น โทมนสฺสิโต โหติฯ อุเปกฺขโก วิหเรยฺยาติ อิฏฺเฐ อรชฺชนฺโต อนิฏฺเฐ อทุสฺสนฺโต ยถา อญฺเญ อสมเปกฺขเนน โมหํ อุปฺปาเทนฺติ, เอวํ อนุปฺปาเทนฺโต ฉสุ อารมฺมเณสุ ฉฬงฺคุเปกฺขาย อุเปกฺขโก วิหเรยฺยฯ เตเนวาห ‘‘ฉฬงฺคุเปกฺขาวเสน ปญฺจโม’’ติฯ อิฏฺฐานิฏฺฐฉฬารมฺมณาปาเถ ปริสุทฺธปกติภาวาวิชหนลกฺขณาย ฉสุ ทฺวาเรสุ ปวตฺตนโต ‘‘ฉฬงฺคุเปกฺขา’’ติ ลทฺธนามาย ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขาย วเสน ปญฺจโม วาโร วุตฺโตติ อตฺโถฯ ปญฺจมํ ฉฏฺฐญฺจ อุตฺตานเมวฯ

ติกณฺฑกีสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-10. อสปฺปุริสทานสุตฺตาทิวณฺณนา

[147-150] สตฺตเม อสกฺกจฺจนฺติ อนาทรํ กตฺวาฯ เทยฺยธมฺมสฺส อสกฺกจฺจกรณํ นาม อสมฺปนฺนํ กโรตีติ อาห ‘‘น สกฺกริตฺวา สุจิํ กตฺวา เทตี’’ติ, อุตฺตณฺฑุลาทิโทสวิรหิตํ สุจิสมฺปนฺนํ กตฺวา น เทตีติ อตฺโถฯ อจิตฺตีกตฺวาติ น จิตฺเต กตฺวา, น ปูเชตฺวาติ อตฺโถฯ ปูเชนฺโต หิ ปูเชตพฺพวตฺถุํ จิตฺเต ฐเปติ, น ตโต พหิ กโรติฯ จิตฺตํ วา อจฺฉริยํ กตฺวา ปฏิปตฺติวิกรณํ สมฺภาวนกิริยา, ตปฺปฏิกฺเขปโต อจิตฺตีกรณํ อสมฺภาวนกิริยาฯ อคารเวน เทตีติ ปุคฺคเล อครุํ กโรนฺโต นิสีทนฏฺฐาเน อสมฺมชฺชิตฺวา ยตฺถ วา ตตฺถ วา นิสีทาเปตฺวา ยํ วา ตํ วา อาธารกํ ฐเปตฺวา ทานํ เทติฯ อสหตฺถาติ น อตฺตโน หตฺเถน เทติ, ทาสกมฺมกโรทีหิ ทาเปติฯ อปวิทฺธํ เทตีติ อนฺตรา อปวิทฺธํ วิจฺเฉทํ กตฺวา เทติฯ เตนาห ‘‘น นิรนฺตรํ เทตี’’ติฯ อถ วา อปวิทฺธํ เทตีติ อุจฺฉิฏฺฐาทิฉฑฺฑนียธมฺมํ วิย อวกฺขิตฺตกํ กตฺวา เทติฯ เตนาห ‘‘ฉฑฺเฑตุกาโม วิย เทตี’’ติฯ ‘‘อทฺธา อิมสฺส ทานสฺส ผลเมว อาคจฺฉตี’’ติ เอวํ ยสฺส กมฺมสฺสกตาทิฏฺฐิ อตฺถิ, โส อาคมนทิฏฺฐิโก, อยํ ปน น ตาทิโสติ อนาคมนทิฏฺฐิโกฯ เตนาห ‘‘กตสฺส นาม ผลํ อาคมิสฺสตี’’ติอาทิฯ อฏฺฐมาทีสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

อสปฺปุริสทานสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ติกณฺฑกีวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตติยปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

4. จตุตฺถปณฺณาสกํ

(16) 1. สทฺธมฺมวคฺโค

[151-160] ปฐโม วคฺโค อุตฺตานตฺโถเยวฯ